Η παύση των γλωσσών... σε γλώσσες δύο / The cease of tongues... bilingual

Εδώ και κάποιον καιρό, μένω μακριά από την Ελλάδα, και το άκουσμα της ελληνικής μού φαίνεται ξένο. Η μουσική μου συλλογή, ωστόσο, κάθε άλλο παρά στερείται ελληνόφωνων τραγουδιών.

Με αφορμή τον προσεχή ερχομό της ημέρας της Ανάστασης, ή -πιο καλά- της Μεγάλης Παρασκευής, έβαλα να ακούσω ξανά τους ύμνους της Μεγάλης Παρασκευής από το δίσκο τού 1962, με την Φεϊρούζ.

Αυτό που με έκανε να προβληματιστώ, είναι πώς, η χρήση της ελληνικής σε κάποιους από τους ύμνους αυτούς, έστω και λόγω του ότι (ή παρότι) κάποιοι πηγάζουν από μελοποιημένους ελληνικούς στοίχους, με συγκίνησε.

Χωρίς να μπορώ να διευκρινίσω ακριβώς -να απαριθμήσω- όλους τους λόγους για τους οποίους έννοιωσα συγκίνηση, ή κάθε έναν ξεχωριστά, κάποιοι φάνηκαν να ξεκαθαρίζουν εξ αρχής. Από τη στιγμή που η συγκίνηση καταλάγιασε και περιεργάστηκα τα εφαλτήρια της.

Η χρήση της ελληνικής στους ύμνους αυτούς είναι ένα δάνειο.
Είτε εσκεμένα είτε όχι, μεταφέρουν την αίσθηση αυτή που οι συγκεκριμένες μελωδίες με το άκουσμα των συγκεκριμένων στοίχων, γεννά στους ακροατές. Όταν εγώ ο ίδιος ακούω

Η ζωή εν τάφω κατετέθης, Χριστέ, και αγγέλων στρατιαί εξεπλήττοντο,

συγκατάβασιν δοξάζουσαι την σήν.

Η ζωή πως θνήσκεις; πώς και τάφω οικείς; του θανάτου το βασίλειον λύεις δε

και του Άδου τους νεκρούς εξανιστάς.

οι λέξεις και οι φράσεις αυτές, συμπαρασύρουν και αναδύουν τις εντυπώσεις που πρωτογεννήθηκαν εντός μου όταν τις πρωτοάκουσα. Ταυτόχρονά, την διαφορετική αίσθησή τους, όλες αυτές τις φορές που τις ξανασυνάντησα. Ως ακροατής σε μια εκκλησία, σε μια μουσική εκτέλεση, σαν ένας σπουδαστής της μουσικής σε κάποιο ώδειο, σε μια χορωδία.
Γίνομαι λίγο από το παιδί που τραβολογούσαν στην λειτουργία και από την ανία του αφαιρούνταν στα τεχνουργήματα που πλημμύριζαν τον ναό. Λίγο από τον νεαρό που -μέσα από τη μουσική, τη λογοτεχνία και το θέατρο- ξανασυστήνοταν στα πιο δημοφιλή μουσικά αριστουργήματα τού βυζαντινού μέλους. Λίγο από το ανήσυχο πνεύμα που -κοιτάζοντας προς το έρεβος τού θανάτου, που έλαβε μορφη μέσα από το να καταβρόχθιζει αγαπημένους του- αναζητούσε ένα "κερκέλι" για να πιαστεί και να σχηματίσει μια εικόνα και ένα νόημα για το ασύλληπτο. Λίγο από τον τωρινό εαυτό, που επιχειρεί να αφήσει όλους τους εσωτερικούς διαλόγους και να απολαύσει την μελωδία.
Παρομοίως, κάποιος που δεν αντιλαμβάνεται το νόημα των ελληνικών στοίχων, όπως εγώ δεν αντιλαμβάνομαι το νόημα των αραβικών, θα πατήσει στους γνώριμους ήχους και στο ύφος της μελωδίας, για να κάνει τη δική του, ασυναίσθητη συχνά, σύνδεση και αποκρυπτογράφηση. Μια ερμηνεία ιδιαίτερη.
Η αυθεντική γλώσσα των συγκεκριμένων ύμνων, δεν χρησιμοποιείται μόνο ως αντιπαράθεση με την επιτυχή (τουλάχιστον μελωδικά) μετάφραση, ή ως εμπρακτη απόδειξη της ενότητας των δύο στοιχουργικών κειμένων, της ταυτοσημίας τους.

Γνωρίζω με πάσα βεβαιότητα, και πέρα από κάθε αμφιβολία, πως όταν η Φεϊρούζ ηχογραφούσε δεν κατείχε την ελληνική. Αν ποτέ εβρισκόμασταν ενώπιος - ενωπίω, θα χρειαζόταν να καταφύγουμε σε μια τρίτη γλώσσα για να επικοινωνήσουμε, την αγγλική ή -πιθανότερα- τη γαλλική.
Παρά όλα αυτά, στο άκουσμα τής οικείας γλώσσας, του γνώριμου κειμένου και της γνώριμης μελωδίας, το μέρος αυτό του νου που αψηφά την αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα, που υποδύεται, που αστειεύεται, που ονειρεύεται, που παρηγορεί, ερωτεύεται και ελπίζει, το μέρος αυτό του νου που συνθέτει εκ του μηδενός και των πάντων την εικόνα ενός αναγνώστη, στον οποίο απευθύνεται μέσα από αυτές τις λέξεις, αυτό το μέρος του νου, ανακουφίζεται από την υποχρέωση να διερμηνεύει. Ζει -προς στιγμή- μια αλήθεια στην οποία "ο πύργος της Βαβέλ" δεν εθεμελιώθηκε ποτέ και όλοι οι άνθρωποι μιλούν την ίδια γλώσσα. Ή ουδεμία.
Ακούγοντας την μητρική μου γλώσσα να προφέρεται από κάποιον για τον οποίο είναι ξένη, μοιάζει με θαύμα.

Κυριακή, θ΄ Απριλίου ,βκγ΄
Άλλοτε ανάσταση, άλλοτε αρχή της εβδομάδας των παθών, άλλοτε ούτε το ένα ούτε το άλλο.

For some time now, I reside far from Greece, and the sound of the Greek language seems foreign. My music collection, though, all but lacks Greek songs.

Given the chance of the coming of the Easter, or better, the Good Friday, I revisited the Good Friday Eastern Sacred Songs, as recorded at 1962, with Fairouz.

What got me wondering, is that the use of the Greek language on some of the hymns in question, even because (or in spite) some of them originate from Greek lyrics, moved me.

Without being able to put my finger on -to enumerate- all of the reasons for which I felt moved, or each and every one of them, some started to reveal right from the be start. Since the moment that the emotions settled down and I reflected on their starting points.

The use of the Greek language on those hymns is a loan.
Deliberately or not, they carry that feeling that the specific melodies, together with the sound of the specific lyrics, awakes inside the audience. When me-myself, I hear

The entombed life You were laid, Christ, and armies of angels were astound,
they praise Your self-abasement.

Life how can You perish? How can You reside in a grave? You abolish the realm of death
and resurrect Hades’ dead.

the very words and phrases, sweep away and resurface the impressions that were first born in me when I first heard them. And, at the same time, their different feeling, between all the times I encountered them. Being part of a flock, in a church, in a recital, as a music student in a conservatoire, in a chorus.
I become somewhat of the child that was drugged to the service and feeling bored, was letting its mind wonder in the midst of the artifacts of the cathedral that overwhelmed it. Somewhat of the youngster that -through the music, the literature and theatre- has been re-introduced to the musical masterpieces of the Byzantine music. Somewhat of the unresting spirit that -staring the tenebrosity of death, that manifestated itself by devouring my loved ones- was looking for a "wall ring" to step and imagine (create an image) and give a meaning to the inconceivable. Somewhat of the present self, who undertakes to discard all inner dialogues and enjoy, degust the melody.
Likewise, one that doesn't conceive the meaning of the Greek text, same as I don't conceive the Arabic one, begin from the familiar sounds and the melody's character, to make their own, often automatic, connection and decyphering. A unique interpreation.
The original language of the hymns in question, is not only used to compare with the succesful (melodically, at least) translation, or as a proof of the unity, of the equivalency between one text and the other.

I, know with all certainty and beyond any doubt, that when Fairouz was recording didn't speak Greek. If we were to encounter one another face-to-face, we would be obliged to communicate using a third tongue. English, or -probably- French.
Eventhough, on the hearing of the familiar language, of the known text and melody, the part of the mind that disregards the undoubtful reallity, that pretends, that jokes around, that dreams, that consoles, fall in love and hopes, that part of the mind that composes out of nothing and out of everything the image of a reader, to whom it addresses through these words, exactly that part of the mind, finds relief from not being obliged to interpret. Lives -momentarily- within a truth in which the "Tower of Babel" was never founded and all humans speak the same language. Or not even one.
Listening my mother tongue to be uttered from someone to whom it is foreign, seems like a miracle.

Sunday, the ninth of April, 2023
Somewhere resurrection, somewhere the start of the week of passion, somewhere, neither the one, nor the other.

Υ.Γ.
Όταν φανταζόμουν αυτόν τον αναγνώστη, δε μπορούσα να προσδιορίσω τι γλώσσα μιλούσε. Προσπάθησα, είτε έτσι, είτε αλλιώς, να φανώ φιλικός προς αυτόν.

P.S.
When I was imagining that reader, I couldn't determine their language. I put an effort, either way, to be friendly to them.